ပုန္းတမ္းရွာတမ္း ကစားျခင္း (ခင္မမ်ဳိး)

ကၽြန္မတို႔ငယ္ငယ္တုန္းက တူတူပုန္းတမ္းကစားၾကတဲ့အခါ ပုန္းေနသူက အသံေပးရၿပီး လိုက္ရွာသူက တူတူ အသံေပးရာကို လိုက္ရွာရပါတယ္။ တခါတရံက်ေတာ့လည္း ပုန္းေနသူက ေလးငါးေယာက္၊ လိုက္ရွာသူက တေယာက္ျဖစ္ၿပီး အရင္ဆံုးမိတဲ့သူက တခါျပန္ၿပီး လိုက္ရွာသူ ျဖစ္သြားပါတယ္။ ဒါက ကေလးဘဝ ကစားၾကတဲ့အခါတုန္းကပါ။ 

လူႀကီးဘဝမွာ ဂိမ္းေတြကစားၾကတဲ့အခါက်ေတာ့ ပုန္းတမ္းရွာတမ္း ကစားရတာက တူတူပုန္းတမ္း ကစားသေလာက္ မလြယ္ကူေတာ့ပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ပုန္းေနသူက အသံေပးရတာ မဟုတ္ဘဲ၊ ရွာေဖြသူကသာ ပုန္းေနသူရဲ႕ သဲလြန္စကို ဉာဏ္လႊာၿပီး လိုက္ရွာၾကရတာေၾကာင့္ပါ။ 

လူတစ္ေယာက္ (သို႔မဟုတ္) အင္စတီက်ဴးရွင္းတစ္ခုရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြဟာ အျခားလူတစ္ေယာက္ (သို႔မဟုတ္) အျခားအက္စတီက်ဴးရွင္းတခုရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြေပၚမွာ အျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေတြ ရွိေနမယ္ဆိုရင္ ဒီလူႏွစ္ေယာက္ (သို႔မဟုတ္) အင္စတီက်ဴးရွင္းႏွစ္ရပ္အၾကားမွာ မဟာဗ်ဴဟာအရ အျပန္အလွန္ မွီခိုဆက္စပ္မႈ (strategic interdependence) ျဖစ္တည္ေနၿပီလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ 


တဖက္ရဲ႕လုပ္ေဆာင္ခ်က္ (သို႔မဟုတ္) ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြဟာ အျခားတဖက္ကို သက္ေရာက္မႈရွိေနတဲ့ အေျခအေနေတြကို ဂိမ္းသီအိုရီ႐ႈေထာင့္အရ strategic games လို႔ သတ္မွတ္ေခၚဆိုၾကပါတယ္။ ဒီဂိမ္းေတြမွာ ပါဝင္ေနသူေတြကိုေတာ့ ဂိမ္းကစားသူမ်ား (players) လို႔ သတ္မွတ္ၾကၿပီး၊ ဂိမ္းကစားသူမ်ား အျပန္အလွန္ အသံုးျပဳၾကတဲ့ လႈပ္ရွားမႈ အစီအမံေတြကိုေတာ့ strategy လို႔ ေခၚေဝၚၾကပါတယ္။ 

strategic games ေတြဟာ ေနရာတကာမွာ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ သားငယ္ေလးကို အ႐ုပ္ဝယ္ေပးဖို႔ ေစ်းဆိုင္တဆိုင္ကို ေခၚသြားတဲ့အခါ သားငယ္လိုခ်င္တာက ကားတစီးျဖစ္ၿပီး၊ အေမဝယ္ေပးခ်င္တာက ရဟတ္ယာဥ္ေလး ဆိုပါစို႔။ အက်ဳိးစီးပြားႏွစ္ခု မတူညီတဲ့အခါ အေပးအယူ (bargain) လုပ္ၿပီး cooperative bargaining၊ Non-cooperative bargaining နည္းလမ္းေတြ အသံုးျပဳဖို႔ လိုလာေတာ့မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ 

ဒီလို အေမနဲ႔သား ဆက္ဆံေရးက အစျပဳၿပီး ႏိုင္ငံတြင္းပဋိပကၡေတြမွာ ဘက္ႏွစ္ဖက္ ညႇိႏိႈင္းတာ၊ ႏွစ္ႏိုင္ငံ ကုန္သြယ္ေရးျပဳလုပ္တာေတြအထိ ေနရာတိုင္းမွာ strategic games ေတြ ရွိေနတတ္ပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ဂိမ္းေတြမွာ ဘက္ႏွစ္ဖက္စလံုးက တၿပိဳင္တည္းလႈပ္ရွားၿပီး၊ သူတို႔လႈပ္ရွားမႈေတြကလည္း လွ်ဳိ႕ဝွက္ခ်က္ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ ဒါကို ဂိမ္းသီအိုရီ သေဘာတရားအရ simultaneous move games (သို႔မဟုတ္) static games လို႔ သတ္မွတ္ေခၚေဝၚပါတယ္။ 

တခ်ဳိ႕ဂိမ္းေတြမွာက်ေတာ့ ဘက္တဖက္က စတင္လႈပ္ရွားလာၿပီးမွ အျခားဘက္တဖက္က တု႔ံျပန္လႈပ္ရွားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ - စစ္တုရင္ကစားျခင္း၊ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံကို အျခားႏိုင္ငံက ဝင္ေရာက္က်ဴးေက်ာ္ျခင္း စတာမ်ဳိးေတြပါ။ ဒါကို ဂိမ္းသီအိုရီအရ sequential-move games (သို႔မဟုတ္) dynamic games လို႔ သတ္မွတ္ေခၚေဝၚၾကပါတယ္။ 

ပုန္းတမ္း၊ ရွာတမ္း ကစားပြဲေတြကေတာ့ တၿပိဳင္နက္တည္း လႈပ္ရွားတဲ့ simultaneous move games (သို႔မဟုတ္) static games အမ်ဳိးအစား ျဖစ္ပါတယ္။ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈက်ဴးလြန္ထားသူနဲ႔ ဥပေဒဘက္ေတာ္သားေတြအၾကား သတ္ျဖတ္ခံရဖို႔ ၿခိမ္းေခ်ာက္ခံထားရသူနဲ႔ လူသတ္သမားအၾကား၊ ေျမေအာက္ယူဂ်ီ လႈပ္ရွားသူမ်ားနဲ႔ အာဏာပိုင္ေထာက္လွမ္းေရးမ်ား အၾကား၊ ထင္ေပၚေက်ာ္ၾကားသူမ်ားနဲ႔ သတင္းမုဆိုးမ်ား အၾကား၊ နယူးကလီးယားလက္နက္ တိတ္တဆိတ္ ထုတ္လုပ္ေနသူမ်ားသူမ်ားနဲ႔ ႏိုင္ငံတကာ လံုျခံဳေရး အဖြဲ႔အစည္းမ်ားအၾကားနဲ႔ စစ္ပြဲမ်ားမွာ တဖက္နဲ႔တဖက္ ရင္ဆိုင္ေနရသူမ်ားအၾကားမွာ ဒီလို ဂိမ္းေလးေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ 

တခါတရံက်ေတာ့လည္း ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ သံတမန္ေရးရာေတြမွာ ေနာက္ကြယ္ကေန ႀကိဳးကိုင္ထားတဲ့လက္ေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ပုန္းေနတဲ့လက္ေတြပါပဲ။ ပုန္းေနတဲ့လက္ေတြကိုမသိဘဲ ကိုယ္ကပဲ လိုက္ရွာေနတဲ့အခါ၊ တၿပိဳင္တည္းမွာတင္ ကိုယ့္ကိုလည္း ရွာသူရွိေနၿပီး မုဆိုးကေန သားေကာင္ ျပန္ျဖစ္သြားႏိုင္ပါတယ္။ 

ဒါေၾကာင့္လည္း ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ သံတမန္ေရးရာေတြမွာ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ ဂိမ္းေတြရဲ႕ အ႐ႈံး အႏိုင္ေတြ၊ ရလဒ္ေကာင္းထြက္ေပၚမႈ စတာေတြဟာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေပးႏိုင္သူမ်ားရဲ႕ ဦးေႏွာက္အရည္အေသြးေပၚမွာ အဓိက မူတည္တယ္လို႔ ဆိုစကားရွိၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိန္အေရာင္းအဝယ္လုပ္ခ်င္ရင္ စိန္အေၾကာင္းနားလည္ဖို႔ လိုအပ္သလိုပဲ ဂိမ္းကစားမယ့္သူေတြဟာလည္း ဂိမ္းေတြရဲ႕အေၾကာင္းေတြ၊ အေျခခံသေဘာတရားေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ၊ ကြက္ေက်ာ္ၾကည့္နည္းေတြကို သိထားဖို႔ လိုပါတယ္။ 

ပုန္းတမ္း၊ ရွာတမ္း ကစားပြဲရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေလးေတြကို ႐ိုးရွင္းတဲ့ ဥပမာေလးတခုေပးၿပီး တင္ျပလိုပါတယ္။ ဖိုးေကာင္းေလးနဲ႔ ပူစူးမ တို႔ဟာ ပိုက္ဆံ ငါးဆယ္ ေလာင္းေၾကးပါတဲ့ ပုန္းတမ္းရွာတမ္း ကစားပြဲတခုကို ကစားၾကပါတယ္။ ပူစူးမက အိမ္အတြင္း (သို႔မဟုတ္) ပန္းျခံထဲမွာ ပုန္းရမွာျဖစ္ျပီး၊ ဖိုးေကာင္းေလးက ပူစူးမကို လိုက္ရွာရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုလိုက္ရွာတဲ့အခါ အိမ္အတြင္း (သို႔မဟုတ္) ပန္းျခံတခုခုမွာ လိုက္ရွာဖို႔ ဖိုးေကာင္းေလးက ေရြးခ်ယ္ရမွာျဖစ္ၿပီး ရွာေဖြခ်ိန္ ဆယ္မိနစ္ ရပါတယ္။ ဒီဆယ္မိနစ္အတြင္းမွာ ပူစူးမကို ဖိုးေကာင္းေလးက ရွာေတြ႔ခဲ့ရင္ ပိုက္ဆံငါးဆယ္ရမွာျဖစ္ၿပီး ရွာမေတြ႔ခဲ့ရင္ေတာ့ ပူစူးမက ပိုက္ဆံ ငါးဆယ္ ရပါလိမ့္မယ္။ 

ဒီဂိမ္းေလးကို ပူစူးမ ႐ႈေထာင့္ကေန စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္ပါ။ ပူစူးမက အိမ္ထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက အိမ္ထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ ဒီပြဲမွာ ပူစူးမ ႐ံႈးမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ပူစူးမရဲ႕အက်ဳိးအျမတ္က သုည (၀) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ဘဲ ပူစူးမက ပန္းျခံထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက အိမ္ထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ ဒီဂိမ္းမွာ ပူစူးမ ႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္ အက်ဳိးအျမတ္က ငါးဆယ္ (၅၀) ျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္လို႔ ပူစူးမက အိမ္ထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက ပန္းျခံထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္လည္း ဒီဂိမ္းမွာ ပူစူးမ ႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္ အက်ဳိးအျမတ္က ငါးဆယ္ (၅၀) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ဘဲ ပူစူးမက ပန္းျခံထဲမွာ ပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက ပန္းျခံထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ေတာ့ ဒီဂိမ္းမွာ ပူစူးမ ႐ံႈးမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ပူစူးမရဲ႕အက်ဳိးအျမတ္က သုည (၀) ျဖစ္ပါတယ္။ 

ဒီဂိမ္းေလးကိုပဲ ဖိုးေကာင္းေလး ႐ႈေထာင့္ကေန စဥ္းစားၾကည့္ရေအာင္ပါ။ ပူစူးမက အိမ္ထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက အိမ္ထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ ဒီပြဲမွာ ဖိုးေကာင္းေလးက ႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ဖိုးေကာင္းေလးရဲ႕အက်ဳိးအျမတ္က ငါးဆယ္ (၅၀) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ဘဲ ပူစူးမက ပန္းျခံထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက အိမ္ထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ ဒီဂိမ္းမွာ ဖိုးေကာင္းေလး ႐ံႈးမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ အက်ဳိးအျမတ္က သုည (၀) ျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္လို႔ ပူစူးမက အိမ္ထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက ပန္းျခံထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္လဲ ဒီဂိမ္းမွာ ဖိုးေကာင္းေလး ႐ႈံးမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ အက်ဳိးအျမတ္က သုည (၀) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုမဟုတ္ဘဲ ပူစူးမက ပန္းျခံထဲမွာပုန္းၿပီး ဖိုးေကာင္းေလးက ပန္းျခံထဲမွာလိုက္ရွာခဲ့ရင္ေတာ့ ဒီဂိမ္းမွာ ဖိုးေကာင္းေလး ႏိုင္မွာျဖစ္တဲ့အတြက္ ဖိုးေကာင္းေလးရဲ႕အက်ဳိးအျမတ္က ငါးဆယ္ (၅၀) ျဖစ္ပါတယ္။ 

ဒါေတြကို ျခံဳၾကည့္ၿပီး ဂိမ္းသီအိုရီအရ pay-off matrix ေတြ ဆြဲလို႔ရပါတယ္။ 

ဒီဥပမာမွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ဂိမ္းက အရမ္းကို ႐ိုးရွင္းေပမယ့္ လက္ေတြ႔ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး၊ ရာဇဝတ္မႈ ႏွိမ္နင္းေရးနယ္ပယ္မွာက်ေတာ့ အလြန္ကို႐ႈပ္ေထြးတဲ့ဂိမ္းေတြ ျဖစ္သြားတတ္ၿပီး တခါတရံမွာ models ေတြ၊ pay-off matrix ေလးေတြ ေပၚထြက္လာဖို႔ ရာနဲ႔ခ်ီတဲ့ ဂိမ္းသီအိုရီကၽြမ္းက်င္သူမ်ားက ဝိုင္းဝန္းႀကိဳးပမ္းၾကရတာလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ 

ရာဇဝတ္မႈႏွိမ္နင္းေရး၊ စစ္ေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးရာေတြမွာ သက္ဆိုင္ရာဂိမ္းရဲ႕ သေဘာသဘာဝေပၚ မူတည္ၿပီး pay-off matrix ေပါင္းမ်ားစြာကို ႀကိဳတင္ေရးဆြဲ၊ ဆန္းစစ္ေလ့လာၿပီးမွ အေရးပါတဲ့ေျခလွမ္းေတြကို စလွမ္းၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေငြေၾကးနဲ႔ ေလာင္းေၾကးထပ္တာမဟုတ္ဘဲ အသက္ေတြ၊ ဘဝေတြ၊ အနာဂတ္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြကို ေလာင္းေၾကးထပ္တာဆိုရင္ေတာ့ ေျခလွမ္းတိုင္းကို ဂ႐ုျပဳဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ 

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ပုန္းတမ္း၊ ရွာတမ္း ကစားတဲ့အခါမွာေတာ့ ကိုယ္က ပုန္းသူလား၊ ရွာသူလားဆိုတာ သိဖို႔လိုအပ္သလို တၿပိဳင္နက္တည္းမွာတင္ ရွာသူလည္းျဖစ္၊ တျခားရွာသူေတြရဲ႕အႏၱရာယ္ကေန ပုန္းရသူလည္းျဖစ္တဲ့အခါမ်ဳိး ၾကံဳလာခဲ့ရင္ ပုန္းသင့္တဲ့အခ်ိန္ ပုန္းၿပီး ရွာသင့္တဲ့အခ်ိန္ ရွာတတ္ဖို႔ လိုအပ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။ ။ 

ခင္မမမ်ဳိး 
(၂၃၊ ၈၊ ၂၀၁၁)